Raport ze spotkania panelowego na temat choroby przyzębia i próchnicy
w kontekście zdrowia jamy ustnej
Celem spotkania było przedstawienie środowisku lekarzy dentystów wiedzy w zakresie etiopatogenezy, profilaktyki chorób przyzębia i próchnicy w oparciu na współczesnym piśmiennictwie.
W spotkaniu udział wzięli:
- Prof. dr hab. Renata Górska – konsultant krajowy w dziedzinie Periodontologii, Prezes Polskiego Towarzystwa Periodontologicznego, kierownik Zakładu Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia WUM.
- Prof. dr hab. Anna Surdacka – kierownik Zakładu Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
- Prof. dr hab. Marta Wróblewska – kierownik Zakładu Mikrobiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
- Dr hab. n. med. Jan Kowalski – członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Periodontologicznego.
- Dr n. med. Aniela Brodzikowska – członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Periodontologicznego.
W związku z projektem Perio&Caries realizowanym przez Europejską Federację Periodontologiczną (EFP) i Firmę Colgate Palmolive, Polskie Towarzystwo Periodontologiczne zorganizowało 11.01.2019 r. w Warszawie spotkanie panelowe z udziałem specjalistów reprezentujących periodontologię oraz stomatologię zachowawczą i mikrobiologię.
Choroby przyzębia i próchnica są dwiema najbardziej rozpowszechnionymi chorobami jamy ustnej na świecie, w których podstawową rolę w etiopatogenezie pełnią bakterie, mają wspólne czynniki ryzyka i którym można zapobiegać. Po raz pierwszy Europejska Federacja Periodontologiczna przedstawiła wspólne stanowisko odnoszące się do obydwu chorób podczas warsztatów zorganizowanych przez Europejską Federację Periodontologiczną (EFP) i European Organization for Caries Research (ORCA).
Warsztaty odbyły się w Hiszpanii w listopadzie 2016 roku, wzięło w nich udział 75 wiodących światowych periodontologów i kardiologów.
Na bazie tego spotkania powstał projekt Perio-Caries, którego celem było rozpowszechnienie wiedzy o:
- roli drobnoustrojów w utrzymaniu zdrowia jamy ustnej oraz rozwoju próchnicy i chorób przyzębia,
- interakcjach stylu życia, zachowaniach i chorobach układowych ze zdrowiem jamy ustnej, próchnicą i chorobami przyzębia,
- zapobieganiu i kontroli próchnicy zębów i chorób przyzębia na poziomie indywidualnym i populacji oraz
- wpływie wieku na zdrowie jamy ustnej, próchnicę zębów i choroby przyzębia.
Na całym świecie zdrowie jamy ustnej nie poprawia się z wyjątkiem krajów skandynawskich. Dzieje się tak, pomimo intensywnych badań przez ostatnie pół wieku nad zrozumieniem etiologii głównych chorób jamy ustnej, próchnicy i zapalenia przyzębia i ich związkiem z (w odniesieniu do) mikroflorą jamy ustnej. Dlatego dalej najważniejszym pytaniem dotyczącym badań nad zdrowiem jamy ustnej, jest określenie roli bakterii w rozwoju próchnicy i zapaleniu przyzębia. W wielu badaniach poszukiwano określonych mikroorganizmów, specyficznego składu lub specyficznej funkcji mikroflory (Socransky Takahashi i Nyvad 2011) i skupiało się na naddziąsłowej i poddziąsłowej płytce nazębnej, która tworzy się na powierzchni zębów. Doprowadziło to do licznych badań nad związkami między wieloma gatunkami bakterii a chorobami przyzębia i próchnicą, chociaż etiologiczna rola tych mikroorganizmów do tej pory okazała się iluzoryczna.
Dowodem na to jest odrzucenie podziału zapalenia przyzębia na przewlekłe i agresywne zapalenie przyzębia w nowej klasyfikacji chorób przyzębia, identyfikowanie nowych bakterii m.in. Scardovia wiggsiae w próchnicy czy Filifactor alocis, Streptococcus gordanii w zapaleniu przyzębia.
Zatem podjęcie tego tematu przez EFP, wydaje się szczególnie uzasadnione. Świadczą o tym także badania wśród fińskiej populacji 5255 osób powyżej 30 r.ż., które wykazały występowanie choroby przyzębia u 64% badanych, w tym u 21% ciężką postać choroby i u 29% choroby próchnicowej. Wśród osób, u których występowała choroba przyzębia u 1/3 występowała także próchnica, w porównaniu do 23%, u których choroba przyzębia nie występowała. (Merchant w 2012 r.).
Zapalenie przyzębia i próchnica zębów są więc ze sobą ściśle powiązane, i niejednokrotnie przy jednoczesnym ich występowaniu leczenie każdej z tych chorób ma kluczowy wpływ na sukces terapeutyczny w leczeniu drugiej. Choćby z tego względu szczególną uwagę należy zwrócić na rolę profilaktyki obu tych schorzeń, jako najprostszej i najtańszej metody ograniczenia występowania obu chorób w populacji. Jednakże działanie takie jest często skomplikowane i wymaga zaangażowania wielospecjalistycznego zespołu stomatologicznego.
Podstawą profilaktyki i leczenia obu chorób jest skuteczne oczyszczanie uzębienia. Jednak nawet po bardzo dobrym mechanicznym usunięciu biofilmu, część jego pozostaje w miejscach trudno dostępnych, dlatego niezwykle ważne jest stosowanie środków przeciwbakteryjnych, które zawarte są w pastach do zębów lub płukankach.
Współczesne preparaty do codziennej higieny jamy ustnej, m.in. pasty do zębów, mają szerokie zastosowanie, nie tylko jako preparat do oczyszczania powierzchni zębów z miękkich osadów nazębnych, ale także jako zabezpieczenie tkanek zęba przed czynnikami kariogennymi, a przyzębie przed bakteriami wywołującymi stany zapalne. Oddziaływanie aktywnych składników past do zębów na biofilm bakteryjny odbywa się poprzez prewencję adhezji bakterii, zmniejszenie wzrostu bakterii i ich agregacji, zmianę składu i tym samym patogenności drobnoustrojów, jak również poprzez zaburzenie ekologii już obecnej płytki nazębnej; na próchnicę zębów poprzez hamowanie produkcji kwasów, hamowanie procesów demineralizacyjnych i wzmaganie remineralizacyjnych. A zatem, pasty do zębów mają do spełnienia dwa ważne zadania: wspomóc mechaniczne szczotkowanie i wykazywać działanie terapeutyczne, podstawą którego są czynniki przeciwbakteryjne wpływające na zapobieganie tworzeniu się biofilmu bakteryjnego, a w konsekwencji na procesy kariostatyczne i przeciwzapalne.
Konkluzja:
- Nowe technologie w zakresie identyfikacji bakterii w biofilmie (badania molekularne metagenomiczne, transkryptonomiczne) i zrozumienie ich udziału w etiopatogenezie obu chorób potwierdzają, iż niezaprzeczalny jest udział czynników środowiskowych i osobniczych w inicjowaniu procesów patologicznych zarówno zapalenia przyzębia, jak i próchnicy.
- W próchnicy zębów ekspozycja biofilmu nazębnego na cukry proste zawarte w diecie i kwasy organiczne będące produktami ich fermentacji prowadzi do zwiększenia liczby gatunków kwasotwórczych i tolerujących niskie ph, zaś w zapaleniu przyzębia biofilm prowadzący do stanu zapalnego, związany jest z większą liczbą gatunków proteolitycznych i bakterii ściśle beztlenowych.
- Ten złożony mechanizm ma odbicie w szeroko pojętej profilaktyce indywidualnej i profilaktyce globalnej i dotyczy nie tylko mechanicznego usuwania biofilmu, ale także stosowania odpowiednich past do zębów, środków do pielęgnacji jamy ustnej oraz zachowań promujących piramidę zdrowego żywienia i aktywność fizyczną.
Renata Górska